Fundacja – jak założyć i skutecznie prowadzić organizację non-profit

Masz pomysł na działalność społeczną, charytatywną lub kulturalną i zastanawiasz się, jak go zrealizować w sposób formalny? Fundacja to jedna z najpopularniejszych form organizacji non-profit w Polsce, która pozwala skutecznie realizować cele społeczne i charytatywne. W tym artykule dowiesz się, czym jest fundacja, jak ją założyć oraz jakie obowiązki wiążą się z jej prowadzeniem.

Czym jest fundacja?

Fundacja to organizacja non-profit posiadająca osobowość prawną, powołana do realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Jest to odrębny podmiot prawny, który może we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania oraz występować przed sądami i organami administracji.

Kluczową cechą fundacji jest to, że została utworzona przez fundatora (lub fundatorów), który wyznaczył cel jej działania i przekazał majątek na jego realizację. Fundacja nie ma członków ani wspólników – działa w oparciu o statut nadany przez fundatora i majątek fundacyjny. Regulacje dotyczące fundacji znajdziesz w ustawie o fundacjach.

Jakie cele może realizować fundacja?

Fundacja może być powołana do realizacji szerokiego spektrum celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Ustawa nie zawiera zamkniętego katalogu celów, co daje fundatorom dużą swobodę.

Cele społeczne – działalność charytatywna, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, wsparcie osób w trudnej sytuacji, ochrona praw człowieka, integracja społeczna, działania na rzecz osób starszych i z niepełnosprawnościami.

Cele edukacyjne i naukowe – wspieranie nauki i edukacji, stypendia, prowadzenie placówek, badania, popularyzacja wiedzy.

Cele kulturalne i sportowe – ochrona dziedzictwa, wspieranie twórczości, wydarzenia kulturalne, promocja sportu, wsparcie sportowców.

Cele ekologiczne – ochrona środowiska i zwierząt, edukacja ekologiczna, działania na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Cele gospodarcze – możliwe o ile służą celom społecznie użytecznym; zysk musi być przeznaczany na cele statutowe.

Kto może założyć fundację?

Fundację może założyć osoba fizyczna lub prawna (np. spółka, inna fundacja, stowarzyszenie, JST, instytucja publiczna). Osoba fizyczna musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych; nie jest wymagane obywatelstwo polskie. Fundator może być jeden lub wielu – warto wtedy precyzyjnie opisać zasady współpracy w statucie.

Dla kogo fundacja będzie dobrym wyborem?

Masz konkretny cel społeczny i plan długoterminowy. Statut gwarantuje ciągłość misji.

Dysponujesz kapitałem na start. Przykładowo: 1 000 zł dla działań lokalnych lub 10 000 zł dla szerszego zasięgu.

Chcesz mieć pełną kontrolę. W fundacji kierunek działań wyznacza fundator (lub powołany przez niego zarząd).

Planujesz granty i dotacje. Fundacje są często preferowane przez grantodawców; status OPP zwiększa wiarygodność.

Rozważasz działalność gospodarczą wspierającą cele. Jest dopuszczalna, ale zyski wracają na cele statutowe.

Ile wynosi fundusz założycielski?

Fundusz założycielski to majątek przekazany na cele fundacji przy jej tworzeniu (pieniężny lub aport). Dla małej skali może to być 1 000 zł, dla szerszego zasięgu – 10 000 zł. Wkłady niepieniężne wymagają odpowiedniej dokumentacji potwierdzającej wartość.

Jak założyć fundację – kluczowe etapy

1) Oświadczenie woli fundatora – akt notarialny określający wolę utworzenia fundacji, cele i fundusz założycielski.

2) Statut fundacji – zasady działania, organy, majątek, sposoby realizacji celów (może być nadany w oświadczeniu lub osobno).

3) Wniesienie funduszu założycielskiego – wpłata na rachunek fundacji w organizacji lub przekazanie aportu.

4) Wpis do Krajowego Rejestru Sądowego – z chwilą wpisu fundacja uzyskuje osobowość prawną.

Co powinien zawierać statut fundacji?

Elementy obligatoryjne: nazwa i siedziba, cele i sposoby ich realizacji, rodzaje działalności (odpłatna/nieodpłatna/gospodarcza), majątek i zasady jego wykorzystania, organy i zasady ich powoływania/odwoływania, reprezentacja, zasady zmian statutu. Dodatkowo warto doprecyzować m.in. gospodarowanie majątkiem, procedury decyzyjne, oddziały terenowe i zasady likwidacji.

Jeśli planujesz status OPP, statut musi spełniać wymagania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Organy fundacji – jak działa zarządzanie?

Zarząd – organ obowiązkowy, prowadzi sprawy fundacji i reprezentuje ją (jedno- lub wieloosobowy).

Rada fundacji – fakultatywna (nadzór/opinia); kompetencje określa statut.

Uprawnienia fundatora – można zachować w statucie (np. powoływanie organów, zgoda na zmiany statutu).

Fundacja nie ma członków – odróżnia to ją od stowarzyszenia.

Działalność gospodarcza fundacji

Dopuszczalna jako działalność pomocnicza – zyski wyłącznie na cele statutowe. Musi wynikać ze statutu; pełna księgowość; opodatkowanie na zasadach ogólnych (z możliwymi ulgami dla OPP).

Status organizacji pożytku publicznego (OPP)

Warunki m.in.: co najmniej 2 lata działalności, odpowiedni zakres zadań publicznych, zapisy statutowe, transparentna gospodarka finansowa oraz sprawozdawczość. Korzyści: 1% PIT, wybrane zwolnienia (np. z podatku od nieruchomości dla celów statutowych), preferencje w dostępie do środków publicznych, wyższe zaufanie darczyńców.

Nadzór nad fundacją

Nadzór sprawuje organ wskazany w statucie (najczęściej właściwy wojewoda; czasem właściwy minister). Organ może żądać dokumentów, kontrolować działalność i wnioskować do sądu przy poważnych naruszeniach.

Kiedy warto skonsultować się z prawnikiem?

Błędy na etapie tworzenia (oświadczenie woli, statut, organy, OPP) mogą latami utrudniać działalność. Profesjonalne wsparcie pomoże precyzyjnie ułożyć cele, kompetencje organów, uprawnienia fundatora i zgodność z prawem.

Potrzebujesz pomocy w założeniu fundacji?

Jeśli planujesz założenie fundacji lub masz pytania dotyczące tej formy organizacji non-profit, chętnie udzielimy Ci kompleksowego wsparcia. Przeanalizujemy specyfikę Twojego projektu społecznego, pomożemy przygotować oświadczenie woli fundatora i statut oraz przeprowadzimy Cię przez rejestrację. Szczegóły dotyczące zakresu usług i kosztów współpracy znajdziesz w naszym cenniku.

Skontaktuj się z nami, aby umówić konsultację i omówić szczegóły Twojego przedsięwzięcia społecznego.